π-systemとλ-system

Posted: 2023-04-15

1. \(\sigma\)-加法族

集合\( E \)の部分集合族\( \mathcal{E} \subset 2^E \)が\(\sigma\)-加法族(\(\sigma\)-algebra)であるとは,以下の(s1)(s3)が成り立つことである.

  1. \(E \in \mathcal{E} \)
  2. \(A \in \mathcal{E}\)ならば\(E \setminus A \in \mathcal{E}\).
  3. 集合列\( (A_n)_{n \in \mathbb{N}} \)について,任意の\( n \in \mathbb{N} \)で\( A_n \in \mathcal{E} \)ならば\( \displaystyle \bigcup_{n \in \mathbb{N}} A_n \in \mathcal{E} \).

2. \(\pi\)-system

集合\( E \)の部分集合族\( \mathcal{E} \subset 2^E \)が\(\pi\)-system(またはp-system)であるとは,\( \mathcal{E} \)が積(product)について閉じていることをいう.すなわち以下の(p1)が成り立つことをいう.

  1. \( A_1 \in \mathcal{E} \)かつ\( A_2 \in \mathcal{E} \)ならば\( A_1 \cap A_2 \subset \mathcal{E} \).

3. \(\lambda\)-system

集合\( E \)の部分集合族\( \mathcal{E} \subset 2^E \)が\(\lambda\)-system(またはd-system)であるとは,以下の(d1)(d3)が成り立つことである.

  1. \( E \in \mathcal{E} \)
  2. \( A_1 \in \mathcal{E} \)かつ\( A_2 \in \mathcal{E} \)かつ\( A_1 \subset A_2 \)ならば\( A_2 \setminus A_1 \in \mathcal{E} \).
  3. 増加する集合列\( (A_n)_{n \in \mathbb{N}} \)について,任意の\( n \in \mathbb{N} \)で\( A_n \in \mathcal{E} \)ならば,\( \displaystyle \bigcup_{n \in \mathbb{N}} A_n \in \mathcal{E} \).

\((A_n)_{n \in \mathbb{N}}\)が増加する集合列(以降,単に増加列と呼ぶ)であるとは,各\( n \)で\( A_n \subset A_{n + 1} \)が成り立つことである.\( A := \bigcup_{n \in \mathbb{N}} A_n \)をその極限と呼ぶ.

\(\lambda\)-systemの⟨d⟩はEugene Dynkinにちなむ.

命題

\(\mathcal{E}\)が\(E\)の\(\sigma\)-加法族であることは,\(\mathcal{E}\)が\(E\)の\(\pi\)-systemかつ\(\lambda\)-systemであることと同値である.

証明

\(\sigma\)-加法族ならば\(\pi\)-systemであることを示す.\( A_1 \in \mathcal{E} \)かつ\( A_2 \in \mathcal{E} \)ならば(s2)により\(E \setminus A_1 \in \mathcal{E}\)かつ\(E \setminus A_2 \in \mathcal{E}\)が成り立つ.このとき(s3)より\( (E \setminus A_1) \cup (E \setminus A_2) \in \mathcal{E} \)である.(s3)とDe Morganの法則により\( A_1 \cap A_2 = E \setminus ((E \setminus A_1) \cup (E \setminus A_2) ) ) \in \mathcal{E} \)を得る.

証明木 \(\Pi_1\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{$\sigma$-algebra}]_1$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$E}$} \UnaryInfC{$(\text{s}3) \land (\text{s}2)$} \AxiomC{$((\text{s}3) \land (\text{s}2)) \Rightarrow \text{\(\pi\)-system}$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$\text{\(\pi\)-system}$} \end{prooftree}

次に\(\sigma\)-加法族ならば\(\lambda\)-systemであることを示す.(d1)(s1)は同値である.

証明木 \(\Pi_2\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{$\sigma$-algebra}]_1$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$E}$} \UnaryInfC{$(\text{s}1)$} \AxiomC{$(\text{s}1) \Rightarrow (\text{d}1)$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$(\text{d}1)$} \end{prooftree}

\(A_2 \setminus A_1 = A_2 \cap (E \setminus A_1)\) なので,(s1) と\(\pi\)-systemであることから(d2)の成立が確認できる.

証明木 \(\Pi_3\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{$\sigma$-algebra}]_1$} \UnaryInfC{$(\text{s}2)$} \AxiomC{$\Pi_1$} \noLine \UnaryInfC{$\text{\(\pi\)-system}$} \BinaryInfC{$(\text{s}2) \land \text{\(\pi\)-system}$} \AxiomC{$(\text{s}) \land \text{\(\pi\)-system}) \Rightarrow (\text{d}2)$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$(\text{d}2)$} \end{prooftree}

(s3)から(d3)は明らかである.

証明木 \(\Pi_4\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{$\sigma$-algebra}]_1$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$E}$} \UnaryInfC{$(\text{s}3)$} \AxiomC{$(\text{s}3) \Rightarrow (\text{d}3)$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$(\text{d}3)$} \end{prooftree}

以上より\(\sigma\)-加法族ならば\(\pi\)-systemかつ\(\lambda\)-systemであることが示された.

証明木 \(\Pi_5\) \begin{prooftree} \AxiomC{$\Pi_1$} \noLine \UnaryInfC{$\text{\(\pi\)-system}$} \AxiomC{$\Pi_1$} \noLine \UnaryInfC{$(\text{d}2)$} \AxiomC{$\Pi_2$} \noLine \UnaryInfC{$(\text{d}3)$} \AxiomC{$\Pi_3$} \noLine \UnaryInfC{$(\text{d}1)$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$I}$} \TrinaryInfC{$\text{\(\lambda\)-system}$} \BinaryInfC{$\text{\(\pi\)-system} \land \text{\(\lambda\)-system}$} \RightLabel{ $\small \text{1, $\Rightarrow\,$I}$} \UnaryInfC{$\text{$\sigma$-algebra} \Rightarrow (\text{\(\pi\)-system} \land \text{\(\lambda\)-system})$} \end{prooftree}

逆を示す.(s1)(d1)は同値である.

証明木 \(\Pi_5\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{\(\pi\)-system} \land \text{\(\lambda\)-system}]_2$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$E}$} \UnaryInfC{$(\text{d}1)$} \AxiomC{$(\text{d}1) \Rightarrow (\text{s}1)$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$(\text{s}1)$} \end{prooftree}

任意の \(A \in \mathcal{E}\) をとる.このとき(d1)より \(E \in \mathcal{E}\) であり,また明らかに \(A \subset E\) なので(d2)より \(E \setminus A \in \mathcal{E}\).

証明木 \(\Pi_6\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{\(\pi\)-system} \land \text{\(\lambda\)-system}]_2$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$E}$} \UnaryInfC{$(\text{d}1) \land (\text{d}2)$} \AxiomC{$(\text{d}1) \land (\text{d}2) \Rightarrow (\text{s}2)$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$(\text{s}2)$} \end{prooftree}

集合列\( (A_n)_{n \in \mathbb{N}} \)が各\( n \)で\( A_n \in \mathcal{E} \)を満たしているとする.このとき増加列\( (B_n)_{n \in \mathbb{N}} \)を\( B_n = \bigcup_{i = 0}^n A_i \)で定義する.\( A_0 \cup A_1 = E \setminus ( (E \setminus A_0) \cap ( E \setminus A_1 )) \)であり,(d2)より\( E \setminus A_0 \in \mathcal{E} \)かつ\( E \setminus A_1 \in \mathcal{E} \).\(\pi\)-systemであることより\( (E \setminus A_0) \cap (E \setminus A_1) \in \mathcal{E} \).再度(d2)を用いることで\( A_0 \cup A_1 \in \mathcal{E} \)となる.帰納的に任意の\( n \in \mathbb{N} \)で\( B_n \in \mathcal{E} \)であることが容易に確認できるので,(d3)より\( \bigcup_{n \in \mathbb{N}} B_n \in \mathcal{E} \)である.\( \bigcup_{n \in \mathbb{N}} B_n = \bigcup_{n \in \mathbb{N}} A_n \)であるから\( \bigcup_{n \in \mathbb{N}} A_n \in \mathcal{E} \).

証明木 \(\Pi_7\) \begin{prooftree} \AxiomC{$[\text{\(\pi\)-system} \land \text{\(\lambda\)-system}]_2$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$E}$} \UnaryInfC{$\text{\(\pi\)-system} \land (\text{d}2) \land (\text{d}3)$} \AxiomC{$(\text{\(\pi\)-system} \land (\text{d}2) \land (\text{d}3)) \Rightarrow (\text{s}3)$} \RightLabel{ $\small \text{$\Rightarrow\,$E}$} \BinaryInfC{$(\text{s}3)$} \end{prooftree}

したがって\(\pi\)-systemかつ\(\lambda\)-systemであるとき,\(\sigma\)-加法族であることが示された.

証明木 \(\Pi_8\) \begin{prooftree} \AxiomC{$\Pi_5$} \noLine \UnaryInfC{$(\text{s}1)$} \AxiomC{$\Pi_6$} \noLine \UnaryInfC{$(\text{s}2)$} \AxiomC{$\Pi_7$} \noLine \UnaryInfC{$(\text{s}3)$} \RightLabel{ $\small \text{$\land\,$I}$} \TrinaryInfC{$\text{$\sigma$-algebra}$} \RightLabel{ $\small \text{2, $\Rightarrow\,$I}$} \UnaryInfC{$(\text{\(\pi\)-system} \land \text{\(\lambda\)-system}) \Rightarrow \text{$\sigma$-algebra}$} \end{prooftree}
以上より命題が証明された.∎

参考文献

  1. Erhan Çınlar (2011) Probability and Stochastics. Springer New York.